Barcha bloglar

Шу кунларда Дубайдаги Andakulova Gallery сида “Бадиий адабиёт ва орзулар ўртасида” номли қизиқарли ва ноодатий кўргазма бўлиб ўтмоқда. Бу ерда қорақалпоғистонлик уч нафар ёш рассомнинг суратларини томоша қилиш мумкин. Кўргазма куратори Ўзбекистоннинг таниқли санъатшуноси Нигора Аҳмедова. Нафақат маҳаллий, балки хориж жамоатчилигини ҳам бефарқ қолдирган кўргазма муаллифларигакўплаб янги саволлар туғдирмоқда. Нигора Аҳмедова PLOV.PRESS нинг саволларига жавоб берди.

Рассомлар ҳудуд санъатининг замонавий қиёфасини шакллантирган рассомларнинг янги авлоди вакилларидир. Суратлар жуда самимий, энг шахсий нарсалар ҳақида гапиради. Муаллифлар бошидан кечирган барча ҳис-туйғулар ёрқин ранглар, кутилмаган фигуралар ва тасвирларда гавдаланади. “Бадиий адабиёт ва орзулар ўртасида” кўргазмасининг очилиши кенг муҳокамаларга сабаб бўлди, чунки бир вақтлар тақиқланган совет санъати коллекциясини жамлаган Игорь Савицкий музейи билан дунёга машҳур қорақалпоғистонлик замонавий муаллифларнинг ёрқин расмлари кўпчиликни ҳайратда қолдирди. Бироқ Бахтиёр Серекеев, Тимур Шардиметов ва Саламат Бабажоновларнинг расмлари воқеликнинг кутилмаган талқинларини намойиш этади.

Биз Нигора Аҳмедовадан Дубайдаги ўзбек кўргазмасининг консепсияси ва қорақалпоқ ижодкорлари дунёга нималарни айтмоқчи экани ҳақида сўрадик.

– Ўзбекистондан “Бадиий адабиёт ва орзулар ўртасида” кўргазмасида нималар намойиш этилмоқда, унинг концепцияси нимадан иборат?

– Кўргазмада ёш рассомларнинг расмлари намойиш этилмоқда. Тақдимот концепцияси - илгари қабул қилинганидек, янги позиция, одатий, Шарқ анъаналаридан ўзгачароқ янги бадиий ғояларни кўрсатишдир.

Фантастик туш – бу америкалик ёзувчи Жон Гарднер томонидан киритилган атама. Гарднер “Бадиий адабиёт: ёш ёзувчилар учун ҳунармандчилик ҳақида эслатмалар” асарида шундай ёзади: “Бадиий адабиёт назариясида мен таъкидлаган энг муҳим тушунча... бу ёрқин ва узлуксиз фантастик туш тушунчасидир. Ушбу фикрга кўра, ёзувчи драматизация қилинган ҳаракатни ташкил қилади, унда бизга вазиятни, персонажларни ва воқеаларни "кўриш" имконини берувчи сигналлар берилади; яъни у бизга эссеист каби улар ҳақида мавҳум маънода гапирмайди, балки ҳис-туйғуларимизга мос келадиган тасвирларни беради – фақат визуал эмас, балки ҳамма нарсанинг – яхшиси, қаҳрамонлар билан ҳаракатланаётгандек туюламиз. Кўргазмада намойиш этилган картиналар ана шундай мазмун беради.

– Ушбу кўргазма нима учун ташкил этилган?

– Andakulova Gallery 10 йилдан ортиқ Марказий Осиёдаги энг ҳайратланарли санъат асарларини муваффақиятли равишда Яқин Шарқдаги томошабинларга тақдим этиб келмоқда. Галерея асосчиси Наталья Андақулова Дубайдаги санъат марказида яна бир бор Марказий Осиёнинг ўзига хос санъатини тақдим этмоқчи. Унинг галереяси буни рассомлар, ёзувчилар, санъат мутахассислари ва коллекционерлар ўртасида академик ва профессионал муносабатлар ўрнатиш орқали амалга оширади. Хорижда ва Яқин Шарқда илк бор ўтказилаётган “Бадиий адабиёт ва орзулар ўртасида” кўргазмасида сирли Қорақалпоғистон заминидан бўлган уч нафар ёш замонавий рассомнинг асарлари намойиш этилмоқда.

– Муаллиф қандай танлади, қандай қоидаларбор эди?

– Ўзбекистон ҳудудида жойлашган ва баъзан terra incognita деб аталадиган Қорақалпоғистон ўтган асрнинг ўрталаридан бошлаб, қисман рассом, археолог ва коллекциячи Игорь Виталевич Савицкийнинг улкан саъй-ҳаракатлари туфайли terra cognita (таниш ҳудуд) айланди. Қорақалпоқ вилояти маркази Нукус шаҳридаги Савицкий музейи унинг номи билан аталган ва қорақалпоқ санъатининг энг йирик коллекциясига эга.

Орол фожиаси ҳам бу заминнинг тақдиригаайланди. Бироқ, бугунги кунда ёш рассомларнинг янги авлоди ўз минтақалари учун янги маданий белгиларни белгилашга бўлган ишончини ифода этмоқда. Галереяда ўз асарларини намойиш этаётган Бахтиёр Серекеев, Тимур Шардиметов ва Саламат Бабажоновлар янги Қорақалпоғистоннинг кўзга кўринган вакилларидир. Улар ўз асарларида эски урф-одатларга янги ранг беради.

– Тақдим этилган муаллифларнинг хусусиятлари қандай, уларнинг шаклланишига Оролбўйи экологик омилининг таъсири борми?

– Улар маҳаллий санъатга суратларнинг экспрессионизм ва чексиз исёнкор руҳини олиб келишди, бу умуман олганда мавзу ва интонация жиҳатидан жуда анъанавий. Рассомларнинг ҳар бири энг шахсий, энг фожеали энг чиройли нарсаларни рангнинг кучли энергиясига айлантириш қобилиятига эга. Баъзан композициялар қоронғи, баъзан ёрқин ва кўпинча кутилмаган соялар билан порлайди. 

Экспрессионизм ҳар доим ижтимоий кескинликни акс эттиради; афтидан, бу расм техникаси ёш рассомларнинг расмида экологик омилни намоён қилади.

– Тақдим этилган кўргазмага қандай муносабат билдирилди, унинг ғоялари ҳақида тушунча борми?

– Тақдимотга томошабинлар, консуллик ва коллеционерлардан келди, улар учун бу рассомларнинг ишига берилган баҳодир. Бу энг яхши санъат – унинг жозибадорлигининг бир қисмидир. Ахир, бугунги кунда, ҳамма нарсани 3D-принтерда чоп этиш мумкин бўлса, ҳали ҳам бундай расмларга бўлган ибтидоий интилиш ва иштиёқ мавжуд.

“Бадиий адабиёт ва орзулар ўртасида” сизни ҳаяжонга солиши ва хаёл ва ҳақиқат ўртасидаадашиб юришдан олиб чиқиши аниқ. Эҳтимол, бу сизни ҳаётнинг ўткинчилиги ҳақида ўйлашга мажбур қилади, эҳтимол сиз тўсатдан ўзингизни кўринмас ва бошқа дунёга яқин бўлган, кундалик ҳаётдаги оддийликдан узоқроқ жойда топасиз. Қандай бўлмасин, бу сизнинг ижодий ҳаётингизда муҳим босқич бўлади.

– “Бадиий адабиёт ва орзулар ўртасида” кўргазмаси ўзбек рассомлик мактабининг ҳар томонлама ривожланишини қай даражада акс эттиради?

– Мактаб – бу бахтсиз сўз. Қорақалпоқ рангтасвири ўзбек рангтасвирига қўшилмайди, унинг ўз тарихи, ўзига хос кўчманчи илдизлари ва анъаналари бор.

Ушбу рассомлар ўз асарлари ва ёндашувларини экспрессионистик услуб ва сюрреал онг оқими –Лондон мактаби усталарининг техникаси билан сингдириб, образлилик доирасида ишлайдилар. Уларнинг асарлари кутилмаган талқинлар учун жой очади. Контекстга қараб, одамлар уларни Стэнли Кубрикнинг филмлари қаҳрамонлари сифатида кўрадилар (Уильям Харфорд, Лайонел Мэндрейк, Рядовой Пайл), бошқалари эса ўзга дунёнинг шивир-шивирларига тўла, сирли дунёга шўнғишади. Ўзбек рассомларининг расмларида бундай диққатга сазовор жойлар кузатилмаган.

Andakulova Gallery даги кўргазма 2024 йил 23майгача Дубайга ташриф буюрувчилар учун очиқ бўлади. Галерея кўп йиллардан буён МарказийОсиёнинг энг ёрқин санъат асарларини Яқин Шарқ жамоатчилигига муваффақиятли тақдим этиб келмоқда. Барча кўргазма лойиҳалари ушбу минтақа мамлакатлари замонавий маданиятининг асосий тамойиллари: очиқлик, жадал ривожланиш ва миллатлараро мулоқотга интилишни ўзида акс эттиради.