Ўзбекистонлик Даун синдромли болалар Туркиядаги мусобақаларда ғолиб чиқишди

Октябрь ойи охирида Истанбулда енгил атлетика бўйича халқаро мусобақалар бўлиб ўтди, унда ўзбекистонлик Даун синдромли болалар ҳам иштирок этди. Улар ажойиб натижалар кўрсатиб, совринли ўринларни қўлга киритишди. PLOV.PRESS журналисти ушбу болаларнингоналари билан улар қандай муаммоларга дуч келаётгани, ақли заиф болалар камолотга етиши ва жамиятнинг тўлақонли аъзоси бўлиши учун нималар зарурлиги ҳақида суҳбатлашди.

Мусобақалар спортнинг уч тури: енгил атлетика, сузиш ва стол тенниси бўйича ўтказилди. 18 нафар бола Туркияга борди. 7 нафари биринчи, 5 нафари иккинчи, 8 нафари учинчи ўринни эгаллади, айрим ёш спортчилар турли йўналишларда ғолибликни қўлга киритди.

Спорт клубларини бирлаштирган Туркия Махсус спорт турлари федерацияси Туркия, Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Озарбайжон, Хорватия, Венгрия, Косово каби давлатлардан ақли заиф болаларни мусобақаларга жалб этди.

Саидазим 25 м масофага сузиш бўйича 2-ўринни эгаллади. Бола 3 ёшидан бошлаб бассейнга фақат ривожланиш учун борган, икки йил давомида жиддий шуғуллунган. Ҳозир у ҳафтасига икки марта сузиш бўйича машғулотларга қатнайди ва ҳафтада уч марта югуради. Устоз у ва Даун синдромли бошқа болалар билан ихтиёрий асосда ишлайди. Саидазимнинг онаси Ўлмас Исматуллаеванинг айтишича, сузиш фойдали, угиперактивлик ва стрессни энгиллаштиради.

– Даун синдромли болалар Паралимпия федерациясига киритилмаган, биз Ўзбекистонда Даун синдромли болалар федерацияси пайдо бўлишини истаймиз, – дейди Ўлмас. – Шунда бизда мураббийлар бўлади, кўпроқ болалар спорт билан шуғуллана олади. Ҳозир ота-оналар фарзандини бу ташхис билан ўзлари тарбиялайди. Бериладиган нафақа 500 минг сўм. Шунинг учун ҳам оналар фарзандининг келажаги учун меҳнат ва ҳаракат қилади. Давлатимиз фарзандларимизга эътибор қаратишини истаймиз, чунки улар кўп нарсага қодир. Масалан, Истанбулда Даун синдромли одамлар официант бўлиб ишлайдиган кафе бор. Бизда эса мактабдан кейин эса бу каби болалар ҳеч қаерга ишга кира олмайди.

Ҳар бир туманда бу каби болаларни ривожлантириш учун алоҳида бепул спорт тўгараклари бўлса яхши бўларди, чунки спорт уларнинг саломатлиги учун муҳим. Болалар орқага чекинмайди ва ўзига ишонади. Спорт орқали алоҳида эҳтиёжли болалар ҳар томонлама ривожланиши мумкин. Улар спорт билан профессионал тарзда шуғуллани, келажакда ҳатто мураббий сифатида ҳам ишлаши мумкин.

Даун синдроми бўлган болалар учун махсус болалар боғчалари мавжуд ва оддий болалар боғчаларида инклюзив гуруҳ мавжуд. Саидазим шулардан бирига борган. Болалари уни яхши кўришарди. Аммо бир куни онасига ҳамдард эканликларини айтишганда, ўғлига ачинишнинг ҳожати йўқ, деб жавоб беради. Ўғли шароитга мослашган, ўзини эплай олади, масалан, ҳовузда кийим алмаштиради, нарсаларни тахлайди, чизишни яхши кўради ва мозаикаларни йиғади. Ҳа, унинг ҳали нутқи йўқ. Нутқ терапевтининг хизматлари қиммат ва Даун синдроми бўлган болалар йиллар давомида нутқ ривожланишини ўрганиши керак. Ҳамма ота-оналар ҳам бундай харажатларни молиявий жиҳатдан кўтара олмайди. Бундан ташқари, болалар йилига камида 2 марта массаж ва санаторий типидаги жисмоний терапияга муҳтож. Буларнинг барчаси бугун ота-оналар ҳисобига.

– Саидазим номли шахсий блогим бор, Даун синдромли болалари бор оналар боғланишади, – дейди суҳбатдош. – Мен ота-оналаргатушунтираман, бу бола бошқалар каби меҳр ва эътиборни хоҳлайди. Бир она менга тушкунликка тушганини ва боласидан уялганини ёзди. Баъзи одамлар бундай болаларни ташлаб кетишади. Эрлар кўпинча масъулиятни зиммасига олишдан қўрқишади ва хотинини ташлаб кетишади. Шунинг учун биз бир-биримизни қўллаб-қувватлашимиз керак.

Даун синдромли ўғли дунёга келгач, шу кабиболаларга хизмат кўрсатувчи “Умничка кидс” таълим марказлари тармоғи асосчиси Шаҳноза Икромовада марказ очиш ғояси пайдо бўлган. У ақлий нуқсони бўлган болаларнинг эрта ривожланишига ихтисослашган. 3,5 ёшгача - боланинг умуман ривожланиши учун жуда муҳим вақт. Психологик ва педагогик ёрдам дастури имкон қадар эрта бошланиши керак.

Марказга ота-оналар фарзандларини мамлакатимизнинг турли ҳудудларидан олиб келишади. Бу ерга болаларни ташхислаш учун хориждан мутахассислар таклиф қилинади.

– Марказимизда болалари Даун синдромли ота-оналарга маслаҳат берамиз, – дейди Шаҳноза. – Яқинда наманганлик бир оила келди. Ўтган куни Жиззахдан қўнғироқ қилишди, 6 ойлик боласи бор, маслаҳатга бораман. Биз ота-оналарга фарзандлари билан уйда ишлаши учун эрта ривожланиш дастурларини тақдим этамиз.

Суҳбатдошимиз мамлакатда туғилганидан 3 ёшгача бўлган Даун синдромли болаларни эрта ривожлантириш бўйича давлат дастури мавжуд эмаслигини таъкидлади. Кўпинча ота-оналар фарзанди билан ўзлари ишлайди. Махсус боғчаларбор, лекин у ерда аҳволи оғирроқ болалар тарбияланишади ва бу марказ республиканинг ҳар бир минтақасида эмас. Биз алоҳида эҳтиёжли болалари бўлган ота-оналар ва оилаларни қўллаб-қувватлаш хизматларига муҳтожмиз.

Яна бир муаммо, Шаҳноза таъкидлаганидек, туғруқхона ва поликлиникаларда тиббий этиканинг ёмонлиги. Ота-оналар боланинг ташхисини айтадива ёмон келажакни башорат қилишади, у улғайганида тажовузкор бўлади, ҳеч нарсани тушунмайди ва узоқ умр кўрмайди.

– Даун синдромли болага меҳр бериш керак", – деб тушунтиради она. – Агар оила уни қабул қилмаса ва оилавий тадбирларга аралашмаслиги учун уни уйда қолдириб кетса, болалар ўта сезгир бўлгани сабабли совуқ муносабатда бўлишади. Биз яхши ривожланаётган муваффақиятли болаларни яхши кўрамиз. Ва агар болага ишонмасангиз, баъзида ўқитувчилар яхши таълим натижасига ишонмайди, демак, бола, шунга кўра, ривожланмайди.

– Ўзбекистон ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияни имзолаган, – дейди Шаҳноза. – Инклюзив таълим тўғрисида алоҳида модда бор, Ўзбекистонда имконияти чекланган болаларга тенгдошлари билан бирга ўқиш имкониятини яратиш керак. Умумий таълим мактабларига киритилиши мумкин бўлган ногирон болалар рўйхати мавжуд. Аммо у ерда Даун синдроми бўлган болалар йўқ эди, биз уларни қўшдик.

Суҳбатдошимиз фикрига кўра, Ўзбекистондаги энг жиддий муаммо – Даун синдромли болалар учун касбга йўналтириш ва ишга жойлаштириш йўллари ёпиқ. Мактабни тугатгандан сўнг, тиббий, психологик ва педагогик комиссиялар аъзоси бўлган маҳаллий мутахассислар ўқимайдиган болалар бор, деб ҳисоблашади. Хусусан, бу Даун синдроми бўлган болалар.

– Бу комиссия ота-оналарни ҳам, болаларни ҳам камситади, бу комиссиядаги маҳаллий мутахассисларнинг малакаси паст, – дея норозилик билдиради Шаҳноза. – Яқинда шундай комиссиялардан бирига кузатувчи сифатида бордим. 150 та оила ўтириб, ўз навбатини кутмоқда. Бир неча дақиқа ичида мутахассислар болаларни тезда кўркидан ўтказишмоқда. Табиийки, бундай муҳитда ўзига хос бола дарҳол ўзини бегона одамга кўрсатмайди.

Ўзбекистонда интеллектуал нуқсонлари бўлган болалар учун ягона коллеж мавжуд бўлиб, унга комиссия йўлланма беради. У ерда ошпазлик, этикдўзлик касблари – хизмат кўрсатиш соҳаси мутахассисликларини ўргатадилар. Даун синдроми бўлган болалар у ерга боролмайди. Шу боис “Шаҳноза” марказида болаларга совун ва кулолчиликни ўргатувчи цехлар очилиб, тикувчилик бизнесини йўлга қўйиш режалаштирилган.

Шу боис, ҳозирча, мактабни тугатгандан сўнг, Даун синдромли болалар уйда қолишга мажбур. Улар ишга олинмайди. Яқинда бир воқеа юз берди - Даун синдроми бўлган йигит меҳмонхонага ишга қабул қилинди, у бир ой официант бўлиб ишлади. Менежер ундан мамнун эди. Аммо меҳмонхона директори ўз ходимлари орасида Даун синдроми билан касалланган ходимни кўришни истамаслигини айтди ва йигит ишдан бўшатилди. Менежер, шунингдек, ногиронларга нисбатан камситувчи муносабатга қарши норозилик билдирган.

Яна бир ҳолатда, Даун синдроми бўлган болаларнинг ота-оналари ўз фарзанди пул эвазига ишлаши учун шахсий ҳовуздан мураббий топиб олишди. Аммо директор алоҳида эҳтиёжли болаларни у ерга боришга рухсат бермади, чунки улар мижозларни қўрқитиши мумкин эди. Менежерлар ўз бизнеслари учун қўрқишади. Гарчи чет элда улар бундан пиар кампанияларини қилишса ҳам.

Даун синдромли болаларнинг ота-оналари ақлий нуқсони бўлган болалар учун махсус спорт федерацияси пайдо бўлишини хоҳлашади.

– Маҳалламизда 900 дан ортиқ Даун синдромли оила бор, – дейди Шаҳноза. – Биз Туркиядаги мусобақаларда қатнашиш учун спорт билан шуғулланадиган болаларни танладик. Фарзандларимизни тайёрлай оладиган мураббий қидира бошладик. Андрейни топдик ва у кўнгиллибўлиб болаларимизга устозлик қила бошлади. Ўғлим тош ва диск улоқтиради. Олимпия захиралари мактаби бизни машғулотлар учун арена билан таъминлади. Мураббийимиз махсус болалар билан ишлашга ўргатилган, у паралимпиячиларни тайёрлайди ва ҳамкасбларига алоҳида эҳтиёжли болалар билан ишлашдан қўрқмасликларини айтади. Спортда умидли йигитлар бор. Туркия томони онлайн тренинглар ўтказиш ва тренерларимизни ақлий нуқсони бўлган болаларни ўқитишга тайёр. Агар мураббийлар жамоасини жалб қилсак, турклар ҳатто ўзимизникиларни маҳаллий шароитда тайёрлашга ҳам рози.

Шаҳнозанинг айтишича, бу йил Туркиядан келган ташкилотчилар Италияда ақли заиф болалар ўртасида мусобақалар ўтказган ва медалларга яхшигина мукофот белгиланган. Чет элда мусобақаларда ғолиб чиққан Даун синдромли ёш спортчилар ота-оналарини таъминлаши мумкин. Пул мукофоти ота-оналар учун фарзандларини спортга юбориш учун яхши туртки ҳисобланади, – дейди суҳбатдош.

– Даун синдроми бўлган болалар ва катталар, агарривожланиш учун шароит яратилса, жамиятга осонмослашади. Жамият турли кўринишдаги ногиронларга нисбатан очиқ ва бағрикенг бўлиши керак. Бундай инсонлар ҳақида хабардорликникучайтириш керак, – дея хулоса қилади оналар.