Иван Кольцов: Нега тил платформаси ва халқаро ёшлар лагери керак?

Февраль ойида Самарқандга Тоғли Олтой давлат университетининг чет тили ва ўқитиш методикаси кафедраси мудири Иван Кольцов иш сафари билан бўлди. PLOV.PRESS нашрига берган интервьюсида бугунги кунда чет тили сифатида ўқитилаётган рус тилини ўрганишни қандай рағбатлантириш борасидаги фикрлари билан ўртоқлашди.

— Аввал Самарқандга ташрифингиздан мақсад ҳақида гапириб берсангиз.

— Гўзал шаҳрингизда Россиянинг ўлкашунослиги ва рус тилини чет тили сифатида ўқитиш методикаси бўйича бир қанча маҳорат дарслари ўтказдим. Икки кун давомида маҳорат дарсларида қатнашган Самарқанд давлат университетининг 120 нафардан ортиқ талаба ва ўқитувчилари Россиянинг турли ҳудудлари, мамлакатимизнинг саноат ва фан ютуқлари, шунингдек, рус тили ўқитишнинг ўйин шакллари ҳақидаги билимларини чуқурлаштиришга муваффақ бўлишди.

Жумладан, маҳорат дарсларида нафақат русшунос талабалар, балки уларнинг ўқитувчиларини ҳам рус тилини ўрганиш қизиқарли бўлиши мумкинлиги ва бўлиши кераклиги билан қизиқтиришга ҳаракат қилдим. Бугунги кунда она тили бўлмаган маҳаллий аҳоли рус тилини ўрганиш тобора қийинлашмоқда, шунинг учун ўқув жараёнига интерфаол дарсларни кўпроқ киритиш керак.

Маҳорат дарсларида тақдим этилган ўйинлар ва усуллар Тоғли Олтой давлат университети жамоаси ва талабалари томонидан ишлаб чиқилган. Масалан, энг қизиқарли ва эсда қоларли ўйинлардан бири бу “Россия шаҳарлари” бўлиб, ўқувчилар Россия харитасида шаҳарларни топиб, эслаб қолиши керак, сўнгра тақдим этилган шаҳарларнинг қайси бири энг шимолий, жанубий,энг кичик, энг қадимги ва бошқа нарсаларни аниқлаш учун ўйин хариталаридан фойдаланиши керак. Ўйин хариталарида шаҳарларнинг диққатга сазовор жойлари ва уларнинг тарихидаги муҳим дақиқалар ҳам кўрсатилган.

Яна бир мисол, от ва сифатларнинг тусланиши, феъл келишиги учун грамматик кублардир. Кублар ёрдамида болалар тезда танланган сўзни пайдо бўлган шаклга қўйишлари ва тегишли иборада ишлатишлари керак. Бу қизиқарли ўйинда грамматик шаклларни тез машқ қилишни рағбатлантиради ва зерикарли ва қийин грамматик ишлардан стрессни енгиллаштиради.

Мухтасар қилиб айтганда, интерфаол дарслар нафақат грамматика, луғатни яхшилаш ва сўз бойлигини оширишга ёрдам беради, балки мантиқий фикрлашни ривожлантиришга ҳам ёрдам беради.

Машғулотлар давомида самарқандлик талабалар ва уларнинг ўқитувчилари Монголияда таълим лойиҳаларини амалга ошириш тажрибамиз билан ҳам танишди. Хусусан, 2017 йилдан буён Тоғли Олтой давлат университети “Рус олами” жамғармаси кўмагида Монголияда рус тилини чет тили сифатида ўрганиш бўйича қатор муҳим лойиҳаларни амалга оширмоқда. Мисол учун, етти йил аввал биз 7000 га яқин талабаларни қамраб олган кўнгиллилар ҳаракатини бошлаган эдик. Кейин улар Монголияда ҳам ўз ҳудудида, ҳам Россияда талабалар учун тил лагерларини ташкил қилишди.

— Ўзбекистонда, хусусан, Самарқандда қандай лойиҳаларни амалга ошириш мумкинлиги ҳақида ғоялар, таклифлар мавжудми?

— Албатта. Гап шундаки, бу Самарқандга биринчи марта келишим эмас. Ўтган йили шаҳрингизда бўлиб, шаҳардаги учта умумтаълим мактабида маҳорат дарслари ўтказдим. Самарқандга ўтган ва жорий ташриф якунларини сарҳисоб қилар эканман, ғоялар жуда кўп эканлигини таъкидламоқчиман. Асосийси, уларнинг кўпчилиги нафақат мендан, балки самарқандлик ҳамкасблардан ҳам. Хусусан, мактаб ўқувчилари учун лойиҳаларни кўриб чиқяпмиз. Мисол учун, сиз таълим муассасаларини мактаблар ва университетларда тил платформалариниўтказишни қандай рағбатлантириш ҳақида ўйлашингиз мумкин. Масалан, Монголияда ҳам ёш авлод тил лагерларида қатнашишдан завқланади.

Ёш етакчилар ва иқтидорли болалар учун халқаро қўшма болалар ва ўсмирлар оромгоҳлари халқаро алоқаларни мустаҳкамлаш, бўлажак етакчи ва мутахассисларни етиштиришда муҳим восита бўлмоқда.

Россияда чет эллик талабалар учун лагерларни ташкил этишнинг икки шакли мавжуд. Булар аллақачон рус тилини биладиган ва тил лагерига муҳтож бўлмаган, лекин рус болалари билан бирга лагерларда қатнашиши мумкин бўлган болалардир. Россияга саёҳат, рус йигитлари билан мулоқот қилиш тажрибаси, таассуротларга тўла ёшлик даври бўлади, улар умр бўйи хотирада қолади ва қабул қилинган қарорларга таъсир қилади, шахсий халқаро дўстликни шакллантиришга ёрдам беради. Россия лагерларида бундай болалар учун квоталар ажратилиши керак. Бундай болалар учун 3-5-10 квоталар унчалик кўп эмас, лекин бу зарур ахборот резонансини яратади ва танлов асосидаги танлов ҳамкор давлатнинг фаол, интилувчан ёшларини аниқлаш, қўллаб-қувватлаш ва улар билан ҳамкорликни шакллантириш имконини беради.

Иккинчи мақсадли гуруҳ — етакчилик фазилатларини намоён этаётган, илм-фан, ижтимоий фаолият, маданият ва ижоднинг турли жабҳаларида муваффақият қозонаётган ёшлардир. Бундай болалар учун руслар билан мулоқот қилишнинг асосий компетенсияларини ва Россиянинг муносиб имиджини шакллантириш учун кенг қамровли минтақавий тадқиқотлар ва касбга йўналтириш дастурига эга бўлган лингвистик лагерлар талаб қилинади. Бу бошқа мамлакатнинг бўлажак фаол фуқароларига Россия иқтисодий, саноат, илмий ва маданий жиҳатдан ривожланган, ҳамкорликдаги бизнес, гуманитар ҳамкорлик, ўқиш, ҳаёт, сайёҳлик ташрифлари ва адолатли дўстлик учун жозибадор давлат эканлигини кўрсатишга имкон беради.

— Сизнингча, мамлакатда рус тилига қизиқишни ошириш учун нима зарур?

– Биринчи навбатда ўқитувчиларни қўллаб-қувватлаш, рағбатлантириш керак. Бу йўналишдаги ишлар аллақачон олиб борилмоқда. Самарқандга келишимнинг сабабларидан бири 6 июнь — Рус тили куни муносабати билан Россияда бўлиб ўтадиган Рус тилини ўрганиш бўйича II конференцияга рус тили ўқитувчиларига таклифномани етказишдир. Ушбу тадбирни Олтой Республикасида ўтказишни режалаштирганмиз.

Дарвоқе, ўтган йили Ўзбекистондан ҳам вакиллар иштирок этган анжуман онлайн форматда ўтказилган эди. Бу йил уни анъанавий форматда, яъни дунёнинг турли мамлакатлари вакилларининг жонли мулоқоти доирасида ўтказишга қарор қилинди.

Шунингдек, рус тилини ўрганишга бўлган қизиқишни ошириш нуқтаи назаридан, чет тили сифатидаги рус тили бўйича дарсликларнинг мазмунига эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ, деб ўйлайман. Дарсликларда минтақавий хилма-хиллик ҳақида сўнгги маълумотлар йўқ. Масалан, инглиз тили дарсликларида инглиз тили кенг тарқалган Буюк Британия, Канада, Австралия, АҚШ, Япония ва бошқалар мавжуд.

— Суҳбатимиз якунида Самарқанд давлат университети билан қандай келишувга эришганингизни айтсангиз?

— Энг муҳими, алоқалар ўрнатиш, мамлакатингиз учун ҳам, биз учун ҳам қизиқ бўлган бир қатор қўшма лойиҳаларни муҳокама қилишга муваффақ бўлдик. Бундан ташқари, халқаро конференцияларда иштирок этиш ва ўтказиш, шунингдек, академик алмашинувни ташкил этиш ва таълимнинг онлайн шаклларидан фойдаланиш режалаштирилган. Суҳбат давомида СамДУ рус тилшунослиги кафедраси ҳамкасблари ҳам кўплаб қизиқарли нарсаларни таклиф қилишди. Мухтасар қилиб айтганда, ўйлаш ва ҳаракат қилиш керакбўлган мақсад мавжуд.