Викентий, Тошкент ва Ўзбекистон митрополити: “Сиз диндорларнинг диний ҳис-туйғулари билан “ўйнашманг”

Черков ҳақидаги бугунги баҳс шунчаки диний можаро эмас, балки глобал сиёсий ўйинлар ва таъсир учун курашнинг аксидир. Кўпгина динлар иккиюзламачилик ва шуҳратпарастликка қарши ҳимоясиз бўлиб қолди, бу эса оммавий ахборот воситалари томонидан мустаҳкамланади. Глобал мафкуравий инқироз ва қадриятларни излаш динга қизиқишнинг жонланишига олиб келди. Сиёсатчилар черков тафовутларидан ўз мақсадлари учун фойдаланиб, вазиятни янада кучайтиради. Қувонарлиси, Марказий Осиё мамлакатлари ва Ўзбекистонда ҳам дин ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, барча яхши ниятли инсонлар учун ўрнак бўлаётган ҳамжиҳатлик мавжуд. Бу бирдамлик оддий одамларни, турли динларнинг руҳонийларини ва барча даражадаги ҳокимият вакилларини бирлаштиради.

Бугун суҳбатдошимиз Тошкент ва Ўзбекистон митрополити Викентий.

— Владика, турли хил ахборот чақириқлари ва таҳдидлари асримизда турли дин вакиллари дин провокация майдонига айланиб бораётганидан шикоят қилмоқдалар. Рус православ черкови ва умуман насронийлик бугунги кунда шунга ўхшаш нарсага дуч келмоқдами?

— Агар биз глобал миқёсда гапирадиган бўлсак, унда жуда кўп провокациялар мавжуд: Черковнинг ички ишларига ташқаридан аралашиш, Россия, Украина ва Белоруснинг қардош халқлари ўртасидаги маънавий алоқани узишга уриниш, маҳаллий черковлар ўртасида душманликни қўзғатиш, мажбурлаш. маънавий таназзулга, шахс ва жамият деградациясига, натижада давлатчиликнинг қулашига олиб келадиган ёт, шайтоний мафкура ва сохта қадриятлар. Мен XXIасримизда содир бўлаётган провокацияларнинг фақат кичик бир қисмини санаб ўтдим.

Тошкент епархиясига келсак, Худога шукур, бизни ранжитмоқчи бўлган, ҳар қандай зиддиятли вазиятлар яратмоқчи бўлган бошқа конфессия вакилларининг бундай провокацияларига ҳали дуч келганимиз йўқ. Худога шукур, бундай нарса йўқ. Умид қиламизки, биз Тошкент ва Ўзбекистон епархиясида ҳамда Марказий Осиёнинг бошқа республикаларида: Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистонда ҳам шундай тинч ва дўстона бирга яшашни давом эттирамиз.

— Париждаги Ёзги Олимпиада ўйинларининг очилиш маросими билан боғлиқ яқинда оммавий ахборот воситаларидаги шов-шувлардан сўнг, кўплаб журналистлар ва блоггерлар диндорларнинг ҳис-туйғуларини ранжитиб бўлмайди, деган баҳс-мунозарани бошладилар. Мен сизнинг фикрингизни билмиқчи эдим, диндор кишининг туйғуси нимадейилади ва уни хафа қилиш мумкинми?

— Мўминнинг туйғуси шахсан ўзи учун ҳам, бутун диний жамоа учун ҳам муқаддас, тегиши жоиз бўлмаган нарсадир. Оддий инсон учун она, ота, яқин ва азиз инсонлар ҳаётидаги энг қимматли нарса бўлганидек, у учун эътиқод/дин масалалари ҳам кам эмас. Шунинг учун мен диндорларнинг диний туйғулари билан, улар қайси мазҳабга мансуб бўлишидан қатъи назар, “ўйнашиш”мумкин эмас, деб ҳисоблайман.

Баъзи одамлар, баъзи кучлар Нажоткоримиз, Раббимиз ва Худойимиз Исо Масиҳга нисбатан ёмон сўзларни айтишга ҳаракат қилмоқда, Унинг таълимотини масхара қилишга уринмоқда, яқинда Париждаги Олимпия ўйинларининг очилиш маросимида содир бўлганидек, карикатуралар яратмоқда. Бу, албатта, бизни хафа қилади, чунки Нажоткорга нисбатан бундай муносабат бўлмаслиги керак. Қўрқинчли томони шундаки, бу саҳрода эмас, балки христиан Европанинг қоқ марказида содир бўлган. Маълум бўлишича, одамлар ўзларига, бир вақтлар у ерда жуда ривожланган христиан қадриятларига қарши чиқишган. Энди улар насроний қадриятларига қарши бўлган бошқа кучга бўйсундилар.

Бу ерда, албатта, буни амалга ошириш мумкин эмаслиги ҳақида кучли сўз айтишимиз керак. Буни бутун дунёга айтсак, бу ишни қилаётганлар, Худо хоҳласа, уларга огоҳлик етиб боради, буни қилиш мумкин эмаслигини тушунади. Умид қиламизки, виждон овози уларни мунаввар қилади, виждон маломати билан яшаш жуда қийин эканини тушунади. Биз эса уларга бутун дунё олдида айтишимиз керак, “ҳа, биз ўйламай иш қилдик, хатомизни англадик. Ва биз буни бошқа қилмаймиз, чунки бу ахлоқсиз, маънавиятсиздир”. “Эркин ижод” ниқоби остида ахлоқсизликни оқлайдиган кимса бўлса, албатта, бу жамиятимизнинг гуноҳдан қаттиқ таъсирлангани, ахлоқий жиҳатдан тубдан таназзулга юз тутганидан далолатдир. Биз бундан фақат пушаймон бўлишимиз ва Худодан қандайдир тарзда бу қийинчиликлар ва вазиятлардан чиқишимизга ёрдам беришини сўраб, дуо қилишимиз мумкин.

Яна бир нарсани таъкидламоқчиман. Нажоткорнинг Ўзи ердаги ҳаёти давомида жуда кўп хўрлик ва ҳақоратларни бошдан кечирди. У бизни бундай одамлардан хафа бўлмасликни ва ҳеч қандай тарзда қасос олмасликни ўргатди. Унинг Ўзи Уни безовта қилган, Уни айблаган, ҳақорат қилган ва ҳатто Уни даҳшатли ва шармандали ўлимга маҳкум қилган ҳеч кимдан қасос олмади. Шунинг учун биз Ундан ҳеч кимни айблашини, кимнидир ҳукм қилишини, кимнидир жазолашини эшитмаймиз... Биз Нажоткор Масиҳнинг юзида жуда чуқур камтарлик, сабр-тоқат, мулойимлик ва ўзини тута билишни кўрамиз. У хочга михланганида ҳам, Ота Худога илтижо қилди: “Ота, уларни кечир, чунки улар нима қилаётганларини билишмайди”.

Бугун биз ҳам кўрамизки, У бу телбалик олдида ўзини камтар тутади, лекин бу узоқ давом этмайди. Агар одамлар тубсизликка “тушишда” давом этсалар, унда Яратганнинг буюк куни —Апокалипсис келади. Яъни, амалда инсоният бу Қиёматнинг тезроқ келишини таъминлаш учун ҳамма нарсани ўз қўли билан қилмоқда.

Биз, албатта, Худомизни, Исо Масиҳни бутун инсоният учун қилган эзгу ишлари учун тавозе билан қиламиз ва ҳурмат қиламиз. Шу билан бирга, У буни жуда чуқур камтарлик, мулойимлик, тийилиш, сабр-тоқат ва заиф одамларга нисбатан юмшоқлик ҳисси билан қилди. Бу замонавий одамлар ўз ҳуқуқларидан фойдаланиб, бизнинг черковимизнинг муқаддас нарсаларини ҳақорат қилиш, камситиш ёки куфр қилиш керак дегани эмас. Бу ерда соғлом фикр бўлиши керак. Албатта, Нажоткор Масиҳга, Унинг ишларига, бизнинг насроний эътиқодимизга қарши бундай ҳақоратли ишларни қиладиган одамларга, биз Унинг издошлари сифатида, бу ёмон, бу яхши эмас деган сўзни айтишимиз керак. Сиз буни қила олмайсиз. Буни бир-икки киши эмас, балки бутун дунё бўйлаб минглаб, ҳатто миллионлаб диндорлар овозини кўтарса, натижа бўлади.

— Кейинги савол ҳозирги айтган жавобингиздан келиб чиқади. Черков бизга бағрикенглик, сабр-тоқат ва кечиримлиликни ўргатади. Аммо ҳамма нарсани кечириш мумкинми? Эҳтимол, диндорларнинг ижтимоий тармоқларда ўз ҳис-туйғуларини ҳақорат қилишни ҳимоя қилиш ҳар доим ҳам тўғри эмасми?

— Агар бизнинг православ эътиқодимизга ёмон гапирадиган ёки ҳақорат қиладиган одамлар Нажоткоримиз Масиҳга тўғридан-тўғри гапирсалар, унда, албатта, биз, православ имонлилар, бу ёмон, бу яхши эмас деган сўзимизни айтишимиз керак. Аммо буни ғазаб ёки ғазаб билан эмас, қандайдир таҳдидлар билан эмас, қандайдир тарзда қасос олиш ёки бирор нарсадан ташқарига чиқиб, қандайдир ёмон ишларни бошлаш истаги билан айтиш керак. Биз ўз нуқтаи назаримизни ифодалашимиз ва асослашимиз керакки, одамлар ўзларининг қилган ишларини тушунишлари, йиқилиш чуқурлигини, нотўғри ҳаракатларининг чуқурлигини ва улар айтган нотўғри сўзларни тушунишлари керак. Мунозарани шундай ташкил қилиш керак. Биз ўз ҳақлигимизни мулоҳаза билан, ҳис-туйғуларсиз, хотиржам ҳимоя қилишимиз керак. Ва бу бир киши томонидан эмас, балки кўплаб православ христианлар томонидан амалга оширилиши керак. Ахир, мамлакатимиздаги православларнинг сони миллионлаб. Қачонки, миллионлаб одамлар маълум одамлар нотўғри эканлигини айтишса, ҳамма нарса аниқ бўлади. Ва фақат бир киши гапирганда ва провокаторлар гуруҳи бўлса, қолганлари эса православлар бўлиб, бу унчалик эмаслигини тушунадилар, лекин улар жим ва ҳаракациз, шунинг учун улар провокаторлар билан рози бўлишади.

— Владика, бугунги ёшлар эшитган нарсаларига деярли ишонмай яшайдилар. Иймон ва Худони инкор этиш бор. Болалар мактабдан маълумотга ишонмаслик ва текширишга ўргатилади. Ичингиздаги одамни сақлаш, ақлингиз билан эмас, қалбингиз билан ишониш қанчалик қийин бўлиши керак? Агар инсоннинг барча идрок каналлари салбий бўлса, унинг қалбига ва қалбига қандай кириш мумкин. Қандай қилиб йигитнинг руҳига кириш мумкин?

— Ҳа, вазият жуда оғир. Чунки бутун муаммо шундаки, биз жуда услубий, хушмуомалалик билан Худодан узоқлашдик. Биз шунчалик узоққа кетдикки, Парвардигор бизга берган қадриятлар аллақачон йўқолган. Ёки улар бор, лекин у қадар катта куч ва аҳамиятга эга эмаслар. Иймонсизлиги ёки инкори билан илдиз отган инсонга эришиш, албатта, жуда қийин. Лекин ҳаммаси Худонинг қўлида. Парвардигор таъсир қилиш учун кўринмас кучга эга. Эътиқод масалаларида ниманидир тушунадиган барчамиз тақводор насроний ҳаётининг намунасини кўрсатишимиз керак: меҳрибонлик, ҳалоллик, одоблилик, бошқаларга муҳаббат. Буларнинг барчаси одамлар томонидан жуда яхши қабул қилинади. Уни ишонтириш қийин бўлиши мумкин. Лекин кўрсатилган меҳр намунаси инсонни ҳайратга солиши мумкин. Кейин эса,миссионерларимиз қадим замонларда кўп хайрли ишлар қилиб, одамларга диний қарашларини айтмай, шунчаки раҳм-шафқат кўрсатган, меҳнат қилган, жисмонан ёрдам бергандек ҳаракат қилишимиз керак. Керакли ҳамма нарса текин, текин амалга оширилди. Бу эса одамга жуда таъсир қилади.

Бугунги кунда одамлар бошқача тарбияланган: улар бирон бир тўлов олмагунча бирор нарса қилишни бошламайдилар. Инсон ҳали ҳеч нарса қилмаган, лекин у аллақачон унга қанча ҳақ тўлашини сўрамоқда. Биз унинг нимага қодирлигини ҳам билмаймиз ва у аллақачон катта маош талаб қилмоқда. Илгари, асосийси, инсон аввало ишлаши керак эди, кейин иш берувчи яхши ёки ёмон ишладими ёки ҳеч нарса қилмадими, деб баҳо беради ва шунга мувофиқ ҳисоб-китоб қилади.

Аммо тақводор киши бўйсуниб яшайди. У ўз ишини ўзини яхши эканлигини кўрсатишни хоҳлагани учун эмас, балки у ёки бу вазифани бажарганида, охир оқибат буни Худо учун, Худонинг Салтанати учун, Худо учун қилишини билганлиги учун қилади. Раббимиз учун абадий ҳаёт мукофотини берди. Буни у жуда хотиржам қилади. Бу эса одамга жуда таъсир қилади. Кейин одам: Сиз кимсиз? Нега бундай қиляпсан?, деб сўрайди. Ҳеч қандай мукофот олмасдан ўзингизни қурбон қилишга қандай эришасиз? Кейин у: “Мен православ насронийман” деб жавоб беради. Шунда бу одамнинг ўзи таққослаб айтади: “Ҳа, православ насроний — яхши одам, у бошқача одам. Мен ҳам шунга яқинлашишим керак, шунда мен ҳам худди шундай ўйлайман ва худди шундай ҳаракат қиламан. Ана шундай инсонларга, ёшларга таъсир ўтказишимиз керак бўлган чора-тадбирлар. Парвардигоримиз Исо Масиҳ Хушхабарда қуйидаги сўзларни бежиз айтмаган: “Уларни меваларидан билиб оласиз” (Мф. 7:16).

— Июль сизнинг Екатеринбург, Москва, Муқаддас Синодга саёҳатларингиз ва муқаддас садоқатли жангчи Теодор Ушаковнинг канонизация қилинганининг 20 йиллиги муносабати билан ўтказилган байрамларда иштирок этишингиз билан бой бўлди. Сиз Челябинск, Иссиқкўл, Ярославль, Саранскда эдингиз. Яқинда эса Беларусдан қайтдингиз. Бошқа епархиялардан рус православ черковининг вакиллари бизга қанчалик тез-тез келишади?

— Албатта, улар бизга келишади. Тўғри, ҳар ой эмас, лекин улар келишади. Бизда Россия, Белорусь, Молдовадан келган меҳмонлар, хориждаги рус православ черкови вакиллари, Украина каноник черковининг руҳонийлари бор эди. Шунингдек, биз уларни ҳар доим бу ерда ўтказадиган турли тадбирларга таклиф қиламиз: анжуманлар, унутилмас саналар шарафига байрамлар.

Шундай қилиб, ўтган йили биз Авлиё Луки епископ даражасига тайинланганининг юз йиллигига бағишланган катта конференция ўтказдик. Унда Россиянинг турли бурчакларидан, яқин ва узоқ хориждан келган одамлар иштирок этди. Авлиё Лукининг авлодлари чет элдан келган. Бу ерда, Тошкентда хизмат қилдик, кейин Панжикентга бориб, у ерда хизмат қилдик. Бу шаҳарда Авлиё Луки епископ унвонига тайинланган.

2023 йил 3 октябрь куни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Миллатлараро муносабатлар ва хорижий давлатлар билан дўстлик алоқалари қўмитасида Тошкент епархияси томонидан “Анъанавий қадриятлар —халқлар бирлигининг асоси” халқаро Осиё форуми бўлиб ўтди. Форумда рус православ черкови епархияларининг епископлари: Крутицкий ва Коломен митрополити Павел, Москва метрополиясининг патриархал викари; Барнаул ва Олтой митрополити Сергий, Екатеринбург ва Верхотуре митрополити Евгений; Челябинск ва Миасс митрополити Евгений; Пятигорск ва Черкес Теофилакт архиепископи, Туркманистондаги патриархал черковлар бошқарувчиси; Каскелен епископи Геннадий; Орск епископи ва Гаи Иреней; Бишкек ва Қирғизистон епископи Савватий; Душанбе ва Тожикистон епископи Павел; Юрьевский Арсений епископи; Толдиқўрғон епископи Клаудиан; Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Россиядан муқаддас буюртмалар билан меҳмонларкелишди.

Биз ҳар уч ойда бир марта Тошкент шаҳридаги Марказий Осиё метрополитан округи Синодни ўтказамиз ва у ерга Марказий Осиё Метрополитан округи епархияларидан архиеревларни таклиф қиламиз.

— Тошкент епархиясининг режалари ҳақида сўнгги савол. Ўтган йилнинг октябрь ойида Тошкентда Россия маънавият кунларига бағишланган тадбирлар мажмуаси бўлиб ўтди. Бу кузда шунга ўхшаш режалар борми?

— Ҳа, албатта, бизни кузда бир қанча муҳим воқеалар кутмоқда. 5 сентябрь куни Тошкентда Тошкент ва Ўзбекистон епархияси куни ҳамда Марказий Осиё метрополитан округи кунига бағишланган анжуман бўлиб ўтади. Шу куни биз туман Синодни ўтказамиз. Тумандаги епархияларимиздан архпастлар келишади.

Кейин эса “Сўз қувончи” халқаро китоб кўргазмаси ва форумини ўтказишни режалаштирмоқдамиз. Биз уни ҳар йили ўтказамиз. Бизга кўплаб меҳмонлар келишади, руҳонийлар ва диндорлар орасидан китоб муаллифлари диндорларимиз, черков аъзолари билан учрашадилар, улар билан мулоқот қиладилар, саволларига жавоб беришади. Китоб муаллифлари одамларга ўз ғоялари, нега у буни шундай ёзган, шундай айтгани ҳақида айтиб бериши мумкин.

Хуллас, Худога шукур, биз ҳар доим йил давомида кўплаб тадбирларни режалаштирамиз.