Марказий Осиё йўналишини ўзгартирди: минтақа давлатлари Афғонистонга яқинлашмоқда

Бишкек, Кобул, Тошкент — ​​Марказий Осиё Толибон бошқараётган Афғонистонга нисбатан ўз позициясини юмшатганини кўрсатмоқда. Ўтган ҳафта Қирғизистон Толибонни тақиқланган ташкилотлар рўйхатидан чиқарган, июнь ойида Қозоғистон ҳам худди шундай қилган. Ўзбекистон бир неча йиллардан буён Кобул билан икки томонлама муносабатларни фаол ривожлантириб, товар айирбошлаш ҳажмини сезиларли даражада ошириб келмоқда. Ҳаммаси ҳақида тартиб бўйича.

Афғонистонга янгича ёндашув

2021 йилда Толибон ҳокимият тепасига келганидан кейин дунёнинг аксарият давлатлари янги тузумни тан олмади ва Кобул билан алоқаларни чеклади. Бироқ, яқинда вазият ўзгара бошлади.

Ўзбекистон биринчилардан бўлиб Афғонистон билан савдо алоқаларини фаол ривожлантирди. 2023 йилнинг биринчи ярмида товар айирбошлашҳажми 18 фоизга ўсиб, 572 миллион долларга етди.Шунингдек, Тошкент терроризмга қарши курашда Афғонистонга ёрдам беришга тайёрлигини билдирди.

Яқинда Қирғизистон Толибонни тақиқланган ташкилотлар рўйхатидан чиқариб ташлади ва бу Кобулда ижобий реакцияга сабаб бўлди. Расмий Бишкек ўз қарорига изоҳ бермаяпти, бироқ Афғонистон Ташқи ишлар вазирлиги “олдинга қадам”ни олқишлади.

Қозоғистон “Толибон”ни террорчилар рўйхатидан ҳам аввалроқ чиқариб ташлади ва Афғонистон билан иқтисодий ҳамкорликни кенгайтириш ниятида эканини маълум қилди.

Туркманистон Афғонистон билан ҳамалоқаларини кучайтирмоқда. 2022 йилда иккидавлат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 481 миллион долларни ташкил этди. АшхободТуркманистон, Афғонистон, Покистон ваҲиндистонни боғлаши керак бўлган ТАПИ газ қувури лойиҳасини амалга оширишданманфаатдор.

Тожикистон Марказий Осиёдаги Толибонганисбатан энг танқидий давлатлардан бири бўлибқолмоқда. Душанбе Афғонистонда этник тожиклариштирокида инклюзив ҳукумат тузилишини талабқилмоқда. Бироқ, икки давлат ўртасидаги муайяниқтисодий алоқалар сақланиб қолмоқда.

Позицияни юмшатиш сабаблари

Мутахассислар Марказий Осиё давлатларининг позициясини юмшатишнинг бир қанча сабабларини санаб ўтишади:

— Афғонистон минтақа учун муҳим савдоҳамкоридир. Трансафғон темир йўли ёки ТАПИ каби йирик лойиҳаларни амалга ошириш Кобулбилан ҳамкорликни талаб қилади.

— Толибон Афғонистонда ҳокимият тепасигакелди ва, эҳтимол, узоқ вақт давомида ҳокимиятдақолади.

— Хитой ва эҳтимол, Россия Афғонистонгаяқинлашмоқда.

Хатарлар ва истиқболлар

Афғонистон билан яқинлашиш иқтисодий фойда ваъда қилса-да, хавфларни ҳам келтириб чиқаради. Афғонистондаги вазият оғирлигича қолмоқда, инсон ҳуқуқлари поймол қилинмоқда (охирги уч йилда 1,4 миллион қиз таълим олиш имкониятидан маҳрум бўлган). Терроризм хавфи ҳам сақланиб қолмоқда.

Бироқ Марказий Осиё давлатлари ва Афғонистон ўртасидаги муносабатлардаги ўзгаришлар минтақа барқарорлик ва прагматик ҳамкорликка интилаётганидан далолат беради.

Афғонистон жамиятидаги сўнгги уч йилдаги ўзгаришлар ҳақида Россия ТИВ МГИМО институти халқаро тадқиқотлар институти етакчи илмий ходими Александр Князев билан порталимиздаги эксклюзив интервьюсида ўқинг.