Сув-энергетика мажмуаси. Марказий Осиё мамлакатлари учун асосий муаммолар

Сув-энергетика мажмуаси. Марказий Осиё мамлакатлари учун асосий муаммолар

Евросиё тараққиёт банки бешта республика – Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон мустақилликка эришганига 30 йилдан ортиқ вақт ўтгач, Марказий Осиёнинг сув-энергетика мажмуасининг ҳозирги ҳолати ва асосий муаммоларини таҳлил қилди.

Марказий Осиёда энергия хавфсизлиги муаммоси

Бу масала Қирғизистон ва Тожикистон учун долзарбдир, чунки улар электр энергияси истеъмол қилишни собиқ Иттифоқ даражасига кўтарган.

Шу сабабли, давлатлар трансчегаравий дарёлар каналларида йирик гидроенергетика иншоотларини қуриш лойиҳалари, шунингдек, сув-энергетика инфратузилмасини бошқариш механизмларини фаол равишда илгари сурмоқда. Улар давлатлараро аҳамиятга эга бўлган гидротехник иншоотларни сақлаш харажатлари учун компенсация тўлашни талаб қилмоқда.

Марказий Осиёда сув-энергетика соҳасини ривожлантириш дастурининг йўқлиги

Марказий Осиёда сув-энергетик соҳасини ҳудудлараро ҳамкорликда ривожлантиришга қаратилган давлатлараро даражадаги изчил сиёсат мавжуд эмас. Бироқ, баъзи ижобий ўзгаришлар мавжуд.

Ўзбекистон Тожикистонда Роғун ГЭСи ва Қирғизистонда Қамбарота ГЭС қурилишига нисбатан ўз позициясини юмшатди, Тожикистон энергия тизими билан параллел ишлашни тиклаш учун амалий чоралар кўрди.

Шунингдек, республика Марказий Осиё ягона энергетика тизими фаолиятини қайта тиклаш ташаббуси билан чиқди. Тожикистон ва Туркманистоннинг ОЭС ЦАда иштирок этиши электр энергияси танқислиги хавфини камайтириши кутилмоқда.

Сув танқислиги

Марказий Осиё мамлакатлари мунтазам равишда электр энергияси танқислиги муаммосига дуч келмоқда. Шу нуқтаи назардан трансчегаравий дарё ҳавзаларида давлатлараро сув тақсимоти масалалари бўйича якдил қарорга келиш асосий вазифадир.

Сув сиёсати иқтисодий интеграциянинг фаол омилига айланадиган минтақа мамлакатлари ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқаларни ва уларнинг яқин ҳамкорлигини мустаҳкамлаш трансчегаравий сув ресурсларидан биргаликда фойдаланиш муаммосини ҳал қилишга ҳисса қўшиши керак.

Капитал қўйилмаларни кўпайтириш зарурати

Сув инфратузилмаси ҳар қандай мамлакатда муҳим узоқ муддатли инвестиция объекти бўлиб, ушбу соҳага киритилган инвестициялар аҳолининг турмуш даражаси ва 20–30 йил кейинги иқтисодий ҳолатини белгилайди.

Шу сабабли, қўшимча сармоя манбаларини яратиш заруратга айланмоқда. Бу ерда коррупция ва самарасиз қарор қабул қилиш билан боғлиқ лойиҳаларни амалга ошириш учун реал хавфларни ҳисобга олиш керак.

Тўғри ва долзарб маълумотларга эга бўлиш, эҳтиёткорлик билан режалаштириш ва аниқ белгиланган ҳамда текширилиши мумкин бўлган бизнес-жараёнлар – бу хатарларни камайтириш шартларидир.

Шунинг учун Евроосиё иқтисодий иттифоқи, шунингдек, Осиё тараққиёт банки ва Жаҳон банки учун гидроенергетика ва сув хўжалиги соҳасидаги лойиҳаларни таҳлилий баҳолаш ва инвестициялар олдидан асослашга кўпроқ эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ бўларди.

Ўрта Осиёнинг Оролбўйи мамлакатларида сув етишмаслиги

Халқаро таснифдаги сув ресурслари мавжудлиги нуқтаи назаридан улар “етарли даражада таъминланмаган” тоифасига киради.

Ҳисоб-китобларга кўра, 2050 йилгача минтақавий иқтисодий ҳамкорлик етарли бўлмаса, Марказий Осиё давлатлари “сув танқислиги” ҳолатига яқинлашиши мумкин.

Вазият ёмонлашиб кетишининг олдини олиш учун Жаҳон банки Орол денгизи ҳавзасида иқлим ўзгаришига мослашиш ва юмшатиш учун 19 миллион доллар ажратади.

Электр энергияси ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш зарурати

Суа-энергетик мажмуасини ривожлантиришнинг муҳим йўналишлари орасида муҳим сармояларни талаб қиладиганлар қаторида қуйидагиларни ажратиб кўрсатиш мумкин:

• гидроэнергетика, шунингдек, юқори технологияли эстродиол циклли иссиқлик электр станциялари, қуёш ва шамол энергетикаси, атом энергетикаси ва бошқаларни ўз ичига олган янги ишлаб чиқариш қувватларини ривожлантириш;

• сувни ҳисобга олиш жараёнида рақамли технологияларни жорий этиш орқали сув комплексини ривожлантириш;

• янги турдаги энергия йиғиш мосламаларини ишлатганда юкларни тартибга солиш учун энергия тизимларини рақамлаштириш;

• атроф-муҳитни муҳофаза қилишда анъанавий экологик ёндашувларнинг симбиози бўлган янги “яшил” технологияларни қўллаш ва янги тоза (CleanTech/GreenTech) ва рақамли технологиялар (artificial intelligence, big data ва бошқалар).

Ўзбекистоннинг энергетика соҳасидаги ривожланиш дастури ва инвестиция лойиҳалари

Республикада энергетика соҳасини ривожлантиришга қаратилган ҳужжатлар қабул қилинди. Жумладан:

– янги юқори технологик комбинацияланган циклли иссиқлик электр станцияларини қуриш ва мавжуд қувватларни модернизация қилиш;

– қуёш ва шамол энергиясини ривожлантириш;

– гидроэнергетикани ривожлантириш;

– атом энергиясини ривожлантириш;

– электр тарқатиш тармоқлари.

 


O'zbekistondagi eng so'nggi yangiliklar
smartfoningizda

@plov.press

Шунингдек, ўқинг

Подпишитесь
на наш Telegram канал