Замонавий дунёда "машиналар исёни" нинг олдини қандай олиш мумкин?

Яқин ўтмишда кўпчилик учун сунъий интеллект илмий-фантастик китоблар ва фильмларнинг ажралмас қисми бўлган бўлса, ҳозир бу деярли ҳамма учун ҳақиқатдир. СИ технологиялари шу қадар тез суръатлар билан ривожланмоқдаки, улар билан боғлиқ ахлоқий ва ҳуқуқий масалаларни тартибга солиш зарурати туғилади.

Бу борада Ўзбекистон учун ҳам муҳим қадам Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги доирасида қўйилди. 2024 йил 18 апрелда МДҲ Парламентлараро ассамблеясининг Фан ва таълим бўйича доимий комиссиясининг мажлисида “Сунъий интеллект технологиялари тўғрисида”ги намунавий қонун лойиҳаси маъқулланди.

Аслида, ушбу ҳужжат СИдан фойдаланиш билан боғлиқ жамоатчилик муносабатларини тартибга солишнинг ягона қоидаларини яратишга қаратилган. Ушбу қоидаларнинг мақсадлари одамлар ҳаётини яхшилаш, СИни ишлаб чиқиш ва жорий этиш орқали иқтисодиёт ва ижтимоий соҳанинг хавфсизлиги ва ривожланишини таъминлашни ўз ичига олади.

МДҲ давлатлари доирасида кўплаб соҳаларда – иқтисодиёт ва миграция сиёсатидан тортиб, тиббиёт ва ҳаво хавфсизлиги каби соҳаларда ҳамкорлик анча фаол. Технология ва инновациялар соҳасида ҳам ягона макон яратиш тенденцияси кузатилаётгани ажабланарли эмас. Бу барча Ҳамдўстлик мамлакатлари учун сунъий интеллектдан фойдаланиш тамойилларини ўрнатиш ва тартибга солиш ҳамда давлатлар томонидан нормалар ишлаб чиқишнинг умумий қоидаларини таклиф қилиш имконини беради. Ҳужжат шунингдек, сунъий интеллект соҳасида умумий технологик ечимларни амалга ошириш учун иқтисодий ва маъмурий харажатларни камайтиради.

Айтиш керак, замонавий дунёда СИ соҳасини тартибга солиш зарур. Бу СИни жорий этишнинг асосий йўналишлари, технологияни ривожлантиришнинг асосий вазифалари ва босқичлари, асосий муаммолар, ахлоқий қийинчилик ва тўсиқлар, молиявий қўллаб-қувватлаш режалари ва бошқаларни аниқлаш имконини беради.

2021 йилга келиб 30 та давлат сунъий интеллект технологияларини ривожлантириш соҳасида ўз стратегик ҳужжатларига эга бўлди. Бир ҳолатда, ушбу ҳужжатлар стратегия ва узоқ муддатли истиқболга қаратилган бўлса, иккинчисида – индивидуал жиҳатларни мақсадли тартибга солишдир. СИ бўйича энг ривожланган мамлакатларда, масалан, АҚШ, Буюк Британия, Хитой, Япония, Жанубий Корея, шунингдек, Европа Иттифоқида бир қатор қоида ва ҳужжатлар мавжуд.

Ўзбекистонда бундай ҳужжатлар тўплами йўқ, лекин бу борадаги ишлар аллақачон бошланган, чунки бу замон талаби. Мамлакатда сунъий интеллектни ривожлантиришнинг ҳуқуқий асоси Президентнинг 2021 йил 17 февралдаги “Сунъий интеллект технологияларини жадал жорий этиш учун шарт-шароитлар яратиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори билан белгиланди.

Ушбу ҳужжат сунъий интеллект технологияларини ўрганиш ва жорий этиш бўйича чора-тадбирларнинг асосий йўналишларини белгилаб берди, масалан, сунъий интеллектни ривожлантириш стратегиясини ишлаб чиқиш ва норматив-ҳуқуқий базани ишлаб чиқиш. Қарорда сунъий интеллект соҳасида инновацион ишланмаларнинг ўзбек экотизимини яратиш, дастурий таъминотни ишлаб чиқувчилар учун шарт-шароитлар, мутахассислар ва корхоналарнинг зарур ресурслардан фойдаланишини таъминлаш кўзда тутилган. Шунингдек, СИ соҳасидаги илмий ишлар ва ишланмаларнинг инвестицион жозибадорлигини яратишга ҳам эътибор қаратилди.

Айтганча, ўша йили, лекин август ойида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан сунъий интеллект технологияларини қўллаб-қувватлаш бўйича Махсус режим жорий этилиши кўзда тутилган қарор қабул қилинган эди. Ушбу режим фаолияти СИ билан тажриба-синов ишлари, дастурий таъминотни ишлаб чиқиш ва ушбу соҳада хизматлар кўрсатиш билан боғлиқ бўлган юридик шахслар ва илмий ташкилотлар учун ташкилий-ҳуқуқий шарт-шароитлар яратишни назарда тутади. Махсус режим IT-паркнинг алоҳида элементига айланди. Ҳужжатда иштирокчи сифатида рўйхатдан ўтиш қоидалари, шунингдек, пилот лойиҳаларни амалга ошириш учун вазирликлар, идоралар ва ташкилотлардан махфий маълумотларни олиш имтиёзлари ва ҳуқуқи киритилган.

Эслатиб ўтамиз, 17 февралдаги фармонда сунъий интеллект соҳасида халқаро ҳамкорликни ривожлантириш ҳам кўзда тутилгани МДҲ доирасидаги ҳамкорлик мисолида яққол кўриниб турибди. Намунавий қонун лойиҳаси қабул қилинган йиғилишда ўзбекистонлик вакиллар иштирок этди. Бу Ўзбекистоннинг сунъий интеллект соҳасидаги ҳамкорликдан манфаатдор эканидан далолат беради, бу унга нафақат Ҳамдўстлик давлатлари билан ушбу йўналишда ҳамкорлик қилиш имконини беради, балки мамлакат ичида ушбу юқори технологияли соҳани ривожлантиришга ҳам туртки беради.