Асрлар давомида абадий севги. Бибихоним масжиди ҳақидаги афсоналар

Самарқанд нафақат маҳаллий аҳоли, балки хорижлик сайёҳларни ҳам қизиқтирадиган ажойиб диққатга сазовор жойларга бой қадимий шаҳардир. Барча ташриф буюрувчиларнинг эътиборини тортадиган бинолар орасида бутун мусулмон оламидаги энг муҳташамларидан бири, Марказий Осиёдаги энг йирик – Бибихоним масжиди ҳам бор. Унинг яратилиш тарихи ҳақида афсоналар мавжуд,юзлаб йиллар давомида бино вайрон бўлиши ва тикланишига тўғри келди. PLOV.PRESS масжид ҳақида батафсил маълумот беради.

Масжид қандай яратилган? Афсоналар ва тарих нима дейди

Бибихоним масжиди Амир Темурдан қолган мерослардан биридир. Тарихчиларнинг фикрига кўра, у Темур Ҳиндистонни босиб олганидан кейин қурилган. Масжид Сарой Мулкхоним номи билан машҳур бўлган саркарданинг суюкли рафиқаси Бибихоним шарафига номланган. Масжид номининг ўзи "катта малика" деб таржима қилинган.

Амир Темурнинг ўзи танлаган жойда 1399 йилда қурилиш бошланган. Ўлчов ниҳоятда катта эди. Лойиҳада Озарбайжон, Форс, Ҳиндистон, Хуросон ва бошқа мамлакатлардан иқтидорли уста ва ҳунармандлар, 200 нафар тошбйўнар меҳнат қилди. Тошни қайта ишлаш ва Самарқандга етказишда яна 500 киши иштирок этди. Қурилишни тезлаштириш учун Ҳиндистондан 99 та фил келтирилди.

Буларнинг барчаси 5 йил ичида улкан даражадаги натижаларга эришиш имконини берди. 1404 йилда масжид қуриб битказилди. У 10 минг кишини сиғдира оларди ва шу қадар гўзал эдики, уни осмон ва Сомон йўли билан солиштиришди.

Бироқ 1404 йилда навбатдаги юришдан қайтиб келган Амир Темур бу натижадан қониқмай, қурилишга бошчилик қилган зодагонни ҳибсга олишни буюради.

Масжид қурилиши ҳақида ривоятлар бор. Энг машҳурига кўра, бино Амир Темурнинг буйруғи билан эмас, балки унинг рафиқаси Бибихоним томонидан қурилган. Шу йўл билан эрини хурсанд қилмоқчи бўлади. Афсонага кўра, ишни бошқарган меъмор Бибихонимни севиб қолган ва агар у бўса олишига рухсат берса, қурилишни тугатишга ваъда берган. Бибихоним ёноғини қўли билан беркитган бўлса-да, меъморнинг муҳаббати шунчалик кучли эдики, унинг терисида озгина из қолдирди. Афсонада унинг иккита версияси мавжуд. Бирига кўра, ғазабланган Амир Темур меъморнинг ўлимини буюрган. Бошқа бир гапга кўра, уста ўзи учун қанот ясаб, Самарқанддан учиб кетган.

Бино улкан, аммо мустаҳкам эмас

Масжид 480 мармар устунли ёпиқ галерея билан бир композицияга бирлаштирилган кўплаб бинолардан иборат эди. У 18 минг квадрат метрдан ортиқ майдонда қад ростлаган. Асосий кириш дарвозасининг баландлиги 33,15 м, кенглиги 46 м бўлган. Ҳовли тўрт томондан миноралар билан ўралган эди. Бинолар расмлар, ўйилган мармарлар, кошинлар, олтин суви югуртирилган буюмлар ва мозаикалар билан безатилган.

Режага кўра, бу масжид ўша даврдаги барча шунга ўхшаш бинолардан анча улуғвор бўлиши керак эди. Ва тан олиш керак, улкан режа муваффақиятли бўлди. Қазишмаларга кўра, Бибихоним масжидининг катталиги Қоҳирадаги XIV асрда қурилган Султон Ҳасан масжиди, шунингдек, Исфахондаги Жума масжидидан ҳам ошиб кетган. Деярли вақтга тўғри келадиган Европа биноларидан масжидни бошқалари орасида энг каттаси Милан готика черкови билан солиштириш мумкин эди. Режа жиҳатидан у Бибихонимга деярли тенг эди.

Афсуски, ўша давр ҳунармандларида бундай йирик қурилишлар учун етарли билим, технология ва материаллар йўқ эди. Сейсмик фаоллик ҳам ҳисобга олинмаган. Пойдеворлари чуқур тош ва ғишт деворларига қарамай, масжид Амир Темур тириклигида қулаб туша бошлаган. Юзлаб йиллар ва зилзилалар натижасида монументал иншоотдан фақат маҳобатли харобалар қолган.

Ҳозир фақат сақланиб қолган бешта биноларни кўриш мумкин: дарвоза, ҳовли қаъридаги катта масжид, иккита кичик масжид ва минора. Ҳовли ўртасида Қуръони Карим учун улкан мармар минбар ўрнатилган.

1968 йилда мажмуани қайта тиклаш бошланди, аммо иш кечиктирилди. Деярли тўлиқ тикланган тузилма 2003 йилги сайёҳлик мавсуми учун тақдим этилган.

Асосий дарвозани арки асл баландлигининг тахминан ярмигача қайта қурилган. Қисман сақланиб қолган шимоли-ғарбий минора тўлиқ таъмирланган, қолган учтаси қайта қурилган, гарчи уларнинг баландлиги асл баландлигидан пастроқ бўлса ҳам. Бундан ташқари, бош масжид гумбази ва ён масжидларнинг гумбазлари қайта тикланди.

Тарихчилар, археологлар ва реставраторларнинг иши замонавий аҳолига ислом оламининг энг йирик ва энг муҳим диний ёдгорликларидан бири бўлган Бибихоним масжидининг улуғворлигидан қисман бўлсада баҳраманд бўлиш имконини берди. Бино асл қиёфасини йўқотган бўлса-да, уни кўрган ҳар бир инсонда унутилмас таассурот қолдиради.

Манбалар: centralasia-travel.com, advantour.com, uzbekistan.travel, tourstouzbekistan.com, tonkosti.ru.